La frasa occitana de La Dépêche du Midi

Aquel estiu, La Dépêche du Midi prepausava una frasa en occitan dins lo quasèrn d’estiu, cada jorn o quasiment. Es una novèla prepausicion per la preséncia publica de l’occitan, prepausicion que la cal felicitar. Aprèp, per un redactor qu’i coneis pas grand’causa sobre l’occitan, es segur un pauc complicat, mas es tanben un biais de s’adaptar al public. Podrèm çaquelà notar la fauta de pedagogia, la traduccion es pas sufisenta, resoludament que non.

Un redactor frnacés aurà sistematicament problèma ambe lo biais francés d’aver normalizar la lenga de l’empèri republican, e donc comprendrà pas perqué l’occitan s’escriu aital, el qu’es conservador per rapòrt al latin e qu’es estat normalizat primièr en Euròpa coma lenga vulgara latina.

La causida occitana de la debuta es plan un NH, per designar lo son GN dels Franceses. De mai i a pas digun que sap que “Langue d’Oïl” designa lo francés, e que lo O del mot es un [u] classic occitan, del latin vulgar parlat aquí. O podèm confirmar als Franceses ambe la vila de Rouen, qu’abans la normalizacion francesa, sègle XIVen, s’escriviá Rohan. Puèi per clavar un Francés sap segurament pas qu’abans la nòrma francesa Orléans, s’escriviá Orlhenx, aquí avèm lo O, [u], lo LH classic, e la X dicha pirinenca o catalana e basca, benlèu una resulta de la vida lingüistica del temps de l’ancian ducat o principautat d’Aquitània que pujava dinca Orlhenx.

Podèm aital verificar que l’occitan es una lenga classica latina, quitament dins sa normalizacion. La grafia francesa imposada aquí en Occitània, destrusís l’istòria de la lenga occitana (lenga qu’a portat mantunes noms generics al fial dels sègles, e pas sonque “langue d’Oc” coma indicat per l’administracion francesa uèi ; quí gausa dins l’administracion francesa explicar que «je parle la langue d’Oïl moderne correctement», quí ?).

Per ortografia l’occitan es clar que de cal BOLEGAR ! E segur que se l’internauta de La Dépêche du Midi se bolega, li farèm un POTON, un poton de Tolosa, que fosquèsse FEMNA o mascle. BON DIU ! diràn los mai rufes dels redactors, mas zo cal plan dire siam gente en Occitània, siam per l’amor cortés.

O = [u], lo son l’avèm ambe lo mot “Langue d’Oïl” … Oui es la grafia modèrna per Òïl, que díson uèi.

A final es atona en occitan, se pòt prononciar A, OE, E, mas l’important es pas la finala e sa prononciacion (tantes diaclectes e parlar an causit l’un o l’autra de las finalas fonicas), es primièr l’accent tònic sul E de fEmna.

E = É en occitan, coma dins totas las lengas normalas vengudas del latin. Es pas la règla francesa, oposada aital a totas las lengas vulgaras vengudas del latin. Cal servar la letra sense accent, car l’accent en occitan a un ròtle diferenciat del francés, e al meteis temps a tanben lo meteis ròtle a mantunas pausicions dins mantunes mots, veire lo mot presÉncia (es aital un accent tònic, coma en espanhòl o italian).

IU es una diftonga coma totas las lengas europèas normalas, es pas [I-OU], es [IU] dins un sol fonèma.

Lo V es un B bais, es grafiat V per rason etimologica latina; es lo conservatisme de la grafia occitana, l’avèm per rason de son istòria, bravament mai longa que l’existéncia de la lenga francesa.

Çò que femna vòl, Diu o vòl – per donar una idèa del ròtle de la femna dins los fogals occitans ; a costat fòrça a l’emplec normal de l’occitan, mas es aital avèm çò qu’ameritèm.

Una grafia es una causida, l’occitan a mestièr d’un ròtle politic per establir uèi la coëréncia modèrne de l’occitan : i a un trabalh que se fabrica actualament per la APÒRLÒC, mas caldrà esperar un pauc, perqué los mejans politics i son pas encara, per anar mai aviat e per respondre a la demanda de faiçon dinamica e volontària.

L’ortografia fabrica pas l’occitan, son pas illuminats o saberuts que l’an inventat, i a un istoric d’aiçò, mai de 800 annadas de règlas, l’ortografia occitana classica es l’istòria de la lenga, e jà escriure la lenga d’un biais francés es jà avalir la conquèsta e la destruccion lingüistica francesa, la mòrt de l’occitan.

Mercés a La Dépêche du Midi de ne parlar, ajudarà lo public de melhor entendre que cal saber l’escrich occitan per la dignitat de la lenga manténer.