La pòlis es un concèpte de la Grècia antica,
es que lo podem far nòstre ?

Primièr : es que ne podem saber mai ?

La pòlis a mestièr d'èstre conegut de l'occitanisme, per mantunas rasons, que la primièra es qu'es un concepte politic que se podriá emplegar, e n'avem la legitivitat d'un eiritatge politic grèc en Occitània...
Sobre Vikipèdia, avem aiçò, es pichonèl :
De la Grècia classica, la pòlis es la ciutat-estat, la marca essenciala que se desenvolupèt e s'expandíguèt amb la civilizacion grèga dinca l'epòca ellenística. L' unificacion entre lo nucli urban e lo camp, característica essenciala de la polis arcaica e classica, se fa pas dinca la segonda mitat del sègle VII aC. L'estructura de la pòlis compòrta un establiment urban, generalament installat al pè d'una acropòli, las tèrras propietat dels ciutadans particulars, los camps sense agricultura, e los bòscs. Socialament la pòlis se caracterizèt per l'existència d'un grop de ciutadans que gaudísson de totes los dreits, d'un grop d'estrangièrs sense dreits mas liures, e d'un tercer grop, los esclaus, privats de libertat e que en teoria disposava pas de cap dreit. Obtengut de la pagina en catalan «http://ca.wikipedia.org/wiki/Polis»
Ara de qué ne dís Cornelius Castoriadis dins son libre de seminaris entre 1983 e 1984, que lo títol n'es «La ciutat e las leis – çò que fai la Grècia, 2».
Aqueste libre es editat en 2008, a París per l'editor Seuil e l'ajuda d'un grope de filosòfes francofònes europèus.
Es directament una definicion essenciala, e alara trapa un explicacion de tres paginas dins lo XVen seminari en data del 23 de març de 1983.
«Assajem primièr de bailar una definicion provisòri a la pòlis, en destriar quatre aspèctes essencials. Primièr punt, la polis es pas la vila. La vila, lo centre urban, es l'astu ; lo mot pòlis pòt èstre emplegat per la designar, mas la polis, es l'unitat d'un territòri urban e d'un territòri ruralb. Exemple classic -mas pas gaire bon, çaquelà, perqué s'agís d'un cas pron excepcional a beucòp d'agaits-, Atèna, aqu's pas l'astu Atèna ; Atèna, es l'Àtic. Vesètz tot seguit lo ligam ambe un tèma que tòrna sense relambi en çò d'autors de l'Antiquitat, pel mens dinca la fin del IVen sègle, e en particular en çò de Platon e Aristòt, aqueles ne fasent çaquelà que formular de faiçon explicit çò qu'es regular pels Grècs : una polis es fondamentalament, necessariament autarcic. Aquò vòl pas dire, ben segur, que se trapa tot çò qu'a mestièr sul seu territòri. Atèna e d'autras ciutats pòdon fautar de blat ; e i a ben entendut dels escambis comercials ambe l'exterior. Es ben clar que la ciutat es una unitat que dèu, en principi, poder se sufire a èla-meteissa, perqué es aquí la condicion de l'autonomia. Se la pòlis, es l'unitat d'un territòri urban e rural – lo refús precisament, per emplegar lo lengatge del XIXen sègle, la division entre la vila e la campanha-, al quite lo temps la polis es pas lo territòri. Lo territòri es cèrte pron important: s'i trapa mantunes sanctuaris, e mantunas piadas de las passas del dieus; mas la polis, aquò's los ciutadans. Tucidid zo dís explicatament: adres gar polis1. Mas beucòp de ciutadans, que pòt al limit daissar lo territòri sense que la polis desaparèisse2. Lo tresen aspècte es dins aqueste sens pron conegut, es benlèu una banalitat se volem, mas me pensi que se n'en comprendrà pas en general la significacion : la societat grèga s'entitola en tant que societat relativament una e omogenèa, en tant que societat al sens que donem aiçí lo termi, pel mejan de mantuns centenars al mens de poleis autonòmes. S'agís pel compte ben fait d'una nacion cèrta, perqué i a una lenga e una tradicion comunas, un sentiment de solidaritat e una oposicion per rapòrt a çò que n'es dels grècs, a los que se sonarà un pauc pus tard los «barbars». Mas aquesta nacion pòt pas s'instituar, se pòt quitament dire que farà son existéncia, que sonque tala la co-existéncia de centenars d'unitats politicas autonòmas. Plan entendut, aqueste element es considerat per totes los istorians tala la granda feblessa del monde grèc. I deuriam veire puslèu non solament l'un dels aspèctes lo mai important per nosautres mas atanben, gausariái dire, un dels mai positius. Los istorians modèrnes -grècs, ben segur, mas atanben occidentals en general- trápan dificilament comprenedor aquesta incapacitat dels Grècs de bastir un sol Estat. Kitto -un elenista anglés, autor d'un libre remarcable, The Greeks, qu'es estat, me sembla, tradusit en francés- a observat ambe umor que demandar a un Grèc perqué aquestes poleis non s'uníscan per formar un Estat revendriá de demandar a un Anglés fasent partit d'un club perqué totes los clubs angleses s'uníscan pas per formar un sol club. La responsa de l'Anglés estant, ben entendut : perqué alara seriá pus alara clubs3. Coneissi pas de cas comparable, pel mens ambe un d'aqueste degrà d'unitat e d'aquesta durada, de societat que s'institua aital per la mediacion de centenars -car, se se compta mantunas colonias sul entorn de la Miègterranèa, s'agís ben de centenars- d'unitats politicas absoludament autonòmas. Se zo pòt que deplorar, se pòt pantaissar dels ligams mai fòrts, regretar que las ciutats aguèssen constament guerrejar entre èlas e n'aguèssen manifestar lor solidaritat qu'a sonque pauques momentons de lor istòria. Es un aspècte d'aquesta institucion que cal pas daissar córrer al silenci. Mas regretar aiçí servís de res. Çò que cal comprendre, es aquesta pausicion fondamentala: s'agís de pas crear un Estat en general, s'agís de crear mantunas comunautats politicas que pòdon èstre autonòmas, es-de-dire en fait s'autogovernar. Es perqué lo nombre adeqüat dels ciutadans d'una ciutat foguèt un subjècte de pre-aucupacion permanenta pels reformadors politics, çò qu'Aristòt formula parfaitament que diguèt -resumíssi- que se pòt pas far una polis de mila individús nimai d'un milions d'individús : mila es pron pauc, un million aquò's pus una polis, es Babilòna4.
Lo quatren trait, sobre qu'auriái sense dobte de tornar: pel periòde que nos tafura, la polis es pas un Estat al sens modèrne del termec, es de dire que s'i trapa pas d'aparelh separat concentrant l'essencial dels poders, cargat al encòp de las principalas decisions e de lor execucion. La polis, es la comunautat dels ciutadans liures que, pel mens dins la ciutat democratica, fan lors leis, jútjan e govèrnan. Tres foncions, tres mots que se trapa en çò de Tucidid per dire una ciutat independenta: autonomos, autodikos (qu'a lo seu pròpri poder judiciari) e autotelès (que se governa). Es prigondament caracteristica de çò que los modèrnes sónan lo poder executiu siá, dins l'Atèna de l'epòca classica, fidat per l'essencial a mantunes esclaus, considerat tal una pura administracion: los policièrs, los escribes, los conservadors dels arquius, los tresaurièrs son d'esclaus. M.Delors seriá estat un esclau atenian particularament competent e rigorós dins la gestion de las finanças de la ciutat. Lo ciutadan se vòl mainar de comptar los sòus, e de prendre las decisions : aumentar los impòsts pagats pels aligats o los Atenians els-mesme, afectar tala soma a la construccion de trirerèms, de temples sul Panteon ... Aqueste darrièr trait nos manda a una remarca generala: contrariament a çò que la teoria politica modèrna nos sonçaina, las tres foncions del poder politic son lo legislatiu, lo judiciari e lo governamental, e non l'executiu. Quand un govèrn declara la guèrra, n'executa cal lei, emplega simplament la possibilitat de li donar una lei. L'execucion al sens administratiu, es pas una foncion del poder. Se pòt quitament dire que, dins las societats modèrnas, es una industria tala una autra, indugament mesclada ambe l'Estat per mantunas rasons istoricas, e qu'a Atènas es una activitat pron subaltèrna efectivament fidada a d'esclaus. Tals son donc los quatres aspèctes essencials de la polisd.»
Me semblava qu'aqueste tèxte interessa l'occitanisme al pus pigond. E me sembla que podriam i botar una illustracion, illustracion que podriá ajudar a destriar Estat e polis. Aquesta illustracion seriá una practica d'Occitània, dins los tempses istorics e dins lo present.
Dins las unitats politicas absoludament autonòmas, caldrà listar : Marselha e Agde (Foceans), Seta, Niça, etc.
Donc, curiós que soi, soi estat veire tanben dins lo meu diccionari de filosofia per trapar un complement d'interpretacion.
«Lo mot pòlis [nóλίς] se pensa intraduïsible : ciutat, Estat, societat, nacion ? Mas qu'es aquò lo mot qu'es intraduïsible dins las nòstras lengas, o la realitat que pòrta qu'es sense equivalent dins la nòstra civilizacion ? Pòlis pòrta en efèit la «comunautat politica» pròpria a un moment de la civilizacion grèga. Mas tal la realitat entropologica generala gausa pas l'emplegar, fa dire qu'es pas aisit de traduire mantunes mots e far correspondre las causas o destriar entre particularitat grèga e universalitat umana.»5
Çaquelà, aquesta constatacion filosofica es sovent pauc envisatjada pels franceses, que els, considèran que pauc impòrta la lenga que s'exprimísson las causas; òr, es una error lingüistica de pensar parier, es tanben una error filosofica, la lenga impòrta fòrça per exprimir una idèa.
Destrusir una lenga es donc destrusir una faiçon de veire lo monde, una faiçon de veire la polis o pas. Podem donc anar veire çò que los franceses ne veson...
Me soi interessat pus particularament al paragrafe II del tèxte prepausat pel Dictionnaire européen de la philosophie. Francis Wolff es lo seu autor, sabi pas s'es per simplisme, o per ideologia, o per pedagogia, explica :
«Vivem lo mai sovent dins d'Estats, qu'an cadun una sobeiranetat juridica sobre una comunautat d'individús, de familhas e de classas sonadas «societat», e que los membres se senton units per una similitud de lenga, de cultura e d'istòria sonada «nacion»».
Son los Valons o Suïsses que van èstre contents ! O los francofònes de Canadà qu'an res de veire ambe la nacion de Quebèc que sap defendre e parlar francés. Lo tèxte debuta clarament sul mite politic donat sempre pels oligarcs dels Estats qu'assájan de legitimar unas dominacions, amb la repeticion i podriá capitar, sobre comunautats d'individús (diràn jamai societat o grope o aplec) que an de suportar la lei e lo juridic, las Acadèmias e la lenga del poder, los mèdias dominants e la cultura portada en intravenosa per oblidar que l'alteritat es pas la règla de l'Estat, nimai, e encara mens de l'Estat-nacion (imperialista e puèi colonialista ontologicament); es de se demandar coma aquesta polis podiá foncionar ambe los autres pòbles qu'èran considerats tals egals (se parla dels Barbars o nacions en çò dels ciutadans romans que son tot, levat democratas).
Donc tot en partir d'aqueste cloquièr jacobin e mitologic, podem çaquelà préner coma utile los escrits següents.
«Òr, basta que la pòlis grèga fasca cridença a aquestes tres elements que son l'estructura juridica, l'interdependéncia sociala e l'identitat istorica, se destria çaquelà de çò que sonem «Estat», «societat» o «nacion». »
Sem dins la pensada filosofica francesa, sembla s'agafar la cuò !
«Cada Grèc se sentís ligat a sa polis per un estacament tant viu qu'es sovent prèste al sacrifici de son temps per son administracion e sa vida per sa defensa, e que cranhèsse al cap de tot lo castig de l'exilh. Çaquelà aqueste sentiment es ni pron nacional, tal que podem entendre «nacion» una comunautat de lenga e de cultura -çò que los grècs disiá etnos [Ξθνος] e que destriávan a bon juste de polis-, ni pron patriotic, cas es mens un rapòrt amb una «tèrra natala», amb un territòri que los grècs sonávan kôra [Χωρα], qu'una consciéncia d'èstre a una comunautat umana ligada per un passat partatjat e un avenir de bastir cotria.»
«Aquesta comunautat se soudarà per l'institucion que a basa dels membres e de sos gropes fan un poder sobeiran. Aquò aprosma la pòlis de l'Estat modèrne, se s'entend per aiçò aquesta instança que «revendica amb succès lo monopòl de la violença legitima» (Max Weber, Le savant et le politique, trad. fr.,, UGE, « 10/18 », 1963, p.101). Çaquelà la pòlis es pas exactament un «Estat», que lo concèpte es correlatiu d'aquestes individús e d'aquestas «societats». L'Estat apareis tal una institucion juridica omnipotenta, anonima e lonhenca contra que cal -sempre e encara- defendre las libertats individualas : l'Estat, es «els» contra «nosautres» - e nosautres, son los individús, o la societat. N'en vira parier per la polis : la pression de la polis, es aquela del «nosautres», de la comunautat dins son ensemble. Sul tèma, la libertat de l'individú se mesura non pas al seu nivèl d'independéncia fàcia a l'Estat mas a la dependéncia de la collectivitat que li tòca, es de dire de sa participacion a la polis.»
«La pòlis, es donc primièr una comunautat que pòrta una permanença intergeneracionala e una identitat transfamilhiala, e que los membres se senton solidaris al-delai de totes los ligams de la sang. Dins aqueste sens, s'aprosma a la vision d'una «societat». Mas es pas la «societat» al sens modèrne, per doás rasons complementàrias. Primièr, negativament, perqué los rapòrts socials e economicas son pels Grècs a l'esfèra de l'oikos [οϊϰος] e non per aquela de la polis – es de dire qu'es dels afars privats e non del maine public. En seguida perqué la polis es pas un mitan natre d'escambis o de circulacion dels bens, mas mantun fogal d'una experiéncia istorica, passada o avenidoira, reala e imaginària ; dependéncia de sos membres, mas de l'accion en vista amb son administracion e sa defensa : es una unitat politica.»
«La pòlis es donc ni la nacion, ni l'Estat, ni la societat. Es pas per inadeqüacion negativa, es positivament una definicion. Çò que farga la pòlis, es l'identitat de l'esfèra del poder (que per nosautres es de «l'Estat») e de l'esfèra de la comunautat (que per nosautres es de «la societat»), e es d'aquesta unitat que cadun se sentís efectivament ligat (e non a la « nacion »). Se comprend donc perqué e coma los primièrs pensaires del politic an pogut la prendre al encòp per objècte e per modèl: tot ne mesurar la singularitat de la pòlis, z'i vesián lo concèpte de «comunautat politica» en general. Aital Protagoras -segon Platon dins lo Protagoras (320c-322d)- explica que los òmes devon viure dins las poleis perqué fáutan mantunas qualitats biologicas que dispáusa las autras espècias animalas dins la lucha per la vida, e devon donc s'unificar en far pròva de las vertuts necitas a la vida comuna. Platon fa virar la polis de la necessitat pels òmes de cooperar e de s'especializar (République, II, 369b-371e). Aristòt vei en l'òme un «animal politic» per definicion (Politique, I, 1253a 1-38), es de dire «vivent dins una polis», e per aiçò cal entendre mai qu'un «animal social», mas un èsser que pòt pas èstre urós que çò qu'es juste per lor vida comuna. Tot se debana parier que se mescla amb aquela del poder, aviá ajudar la pensada politica tala qu'es. Es perqué la pòlis, aquò's pas l'Estat nimai la societat, mas «la comunautat politica».»
Dins la seguida lo diccionari francés ajuda a entendre la politeia, ciutadanetat e regime. Una causa que me sembla tanben interessanta e que farem per un autre bilhet.
Zo farem sobre la basa : es que podem destriar nacionalitat e ciutadanetat, tot en emplegar lo concèpte de pòlis, tal que la Grècia zo portava ?
Jacme D., 060708
bSul destriament polis/astus, veire las contribucions amplgadas dins Ktèma, 8, 1983, e en particular : E. Lévy, «Astu et polis dans l'Illiade» («Si astu et pòlis désignent [...] une même réalité, ils ne la désignent pas de la même façon »), p.55-71 ; M. Casevitz, « Mon astu, sa polis : les exemples d'Hérodote », p. 75, 83; et R. Louis, « Astu et polis. Remarques sur le vocabulaire de la ville et de l'État dans les inscriptions attiques du Ve au millieu du Iie siècle av. JC », p. 95-109
1<Tucidid, VII, 77 : [...] andres gar polis, kai ou teihkèi oude nèes andrôn kenai, « car aquò's los òmes que fan una ciutat e non pas las parets e mantunas barcas voidas de tropas» (trad D.Roussel pel francés) Tucidid bota aquesta frasa dins la boca del estratègi Nicias que parla als sordats atenians pendent l'expedicion de Sicili (413)>
2<Cf. Herodòt, I, 163-196 (Los Foceans e los Teïans abandonèran lor vila), VII, 61 (Temistòcl abans Salamin : quitament se l'Atic es aucupat pels Perses, los Atenians ambe la flòta son sempre una ciutat).>
3<H.D.F.Kitto, The Greeks, (1951 ; éd. Rév., 1957), Londres, Penguin Books, 1991, p. 79. aquesta remarca es estada sortida de la traduccion francesa, Les Grecs, Autoportrait d'une civilisation, Paris, Arthaud, 1959.>
4<Aristòt, Politique., II, 1265a 14; III, 1276a 25-30; VII, 1325b 34-1326b 25>
cContra, M.H. Hansen, Polis et cité-État. Un concept antique et son équivalent moderne (1958), trad. fr., Paris. Les Belles Lettres, 2001 : « À la différence de la plupart des études récentes sur ce problème, mon analyse met l'accent sur les ressemblances aussi bien que sur les différences, et je montre que, en dépit des différences bien connues, le concept de polis est plus proche de notre concept moderne d'État que de celui qui prévalait au XVIe et au XVIIe siècle, et qui décrire le polis comme un État n'est pas aussi anachronique que ce que l'on a coutume de penser. » (p.14).
dCF C. Castoriadis, « La polis grecque et la création de la démocratie » (1979-1983), repris dans Domaines de l'homme, Paris, Seuil, 1996, spéc. p.290-1992, rééd. p. 636-364 ; « Pouvoir, politique, autonomie» (1988), repris dans Le Monde morcelé, Paris, Seuil, 1990, p.124-125, rééd. p.151-153. Entre 1993 et 2005, le Centre d'études sur la polis, à Copenhague, a publié une quinzaine de volumes extrmement riches, qu'on ne peut tous signaler ici ; on peut consulter en français celui de M.H.Hansen, Polis et cité-État, op.cité. Malgré l'immense érudition de son auteur, la lecture de cet ouvrage ne dispense aucunement de se reporter à largumentation de Castoriadis dans les textes cités supra. Les ouvrages de synthèse un peu vieillis de G. Glotz (La Cité grecque [1923], rééd., Paris, A.Michel, 1968) et V.Ehrenberg (L'État grec, op.cit.) méritent encore d'être consultés et contiennent l'essentiel de la bibliographie plus ancienne. Voir aussi, d'Ed. Will. L'excellente présentation des «cadres politiques de la civilisation grecques au Ve siècle», in Le Monde grec et l'Orient. Le Ve siècle (510-403), Paris, PUF, 1972 (rééd avec suppl. Bibliogr., 1994), p.411-518 : M.I.Finley, «La cité antique: de Fustel de Coulanges à Max Weber et au-delà» (1977), repris dans Mythe, mémoire, histoire, trad. fr., Paris, Flammarion, 1981, p.89-120 ; H.van Effenterre, La Cité grecque. D'homère à Alexandre (1990), trad. fr., Paris, La Découverte, 1992; E.Lévy, «La cité grecque: invention moderne ou réalités, Genève, Droz, 1990, p.53-67; références aux travaux récents dans l'excellent manuel de R.Lonis, La Cité dans le monde grec, Paris, Nathan, 1994 (plusieurs rééd.); enfin, F.Hartog, «La cité : histoire d'un concept», in Ph.Raynaud et St.Rials, dir., Dictionnaire de la philosophie politique, Paris, PUF, 1997, p.76-80, repris avec les modifications dans F.Hartog, Anciens, Modernes, sauvages, op.cit., p.149-196. Bon choix de documents en anglais dans P.J. Rhodes, The Greek, City-States, A Source Book, Cambridge, Cambridge UP, 1996, 2e ed. 2007.
5<Cf. Dictionnaire Européen des Philosophies, Seuil-Le Robert, p.961, 2004 – document traduit en occitan per l'autor, lo document fa mai de doás paginas sancièras >