Opinion

L'Estat en Afganistan: mantunas òbras sempre (Article en francés dins Le Devoir )

Houchang Hassan-Yari, Professor al Collègi militar reial del Canadà a Kingston
Ali G. Dizboni, Professor al Collègi militar reial del Canadà a Kingston
Edicion del divendre 27 de julhet de 2007

La Constitucion de 2004 aital coma la de 1964 fa de l'Afganistan un Estat «unitari e indivisible»; un modèl, segon lo Fòrum de las federacions, que se trapa dins 169 dels 193 Estats independents. Pus particularament, en 2004 coma en 1964, l'Afganistan aviá demandat l'assistença de França dins la redaccion de la seuna Constitucion. Òr, malgrat la seuna decentralizacion administrativa recenta, França damora lo quite modèl de l'Estat unitari, l'arquetip del govèrn central unic. Las instanças localas de poder son literalament vistas tala mantunes «organes» de l'Estat central. Mas per l'Afganistan, es melhor de demandar se un Estat unitari es al riu del temps una bona solucion. Lo federalisme ne seriá pas mai adaptat tal un modèl politic per governar una societat e un país tant fragmentat qu''Afganistan? Cresem que òc. E sem pas los sols.

Barnett Rubin, autor de The Fragmentation of Afghanistan, afirmava recentament dins un article publicat per las Foreign Affairs (genièr-febrièr de 2007) que, paradoxalament, Afganistan pòrta un dels govèrns los mai centralizats del monde al luòc d'institucions politicas decentralizadas que podrián melhor gestionar l'extrèma diversitat de las seunas populacions.
Los arguments en favor d'un tal projècte federalista fáutan pas. Primièr, un regime federal redusiriá los dangièrs d'«iraquizacion» del conflicte qu'arriba pauc a pauc, jà marcat per mantunas divisions d'òrdre etnic e confessional e una deriva criminala pre-occupanta. Segond, un sistèma federal es mai compatible ambe un procèssus de consolidacion de la patz car es fondat sus la recèrca del compromís, sus la participacion de diferentas composantas de la societat e sus la quèsta de la securitat umana.
Dins lo seu plan de 2006 («Protéger les Canadiens: reconstruire l'Afghanistan»), lo govèrn canadenc s'es questionat seriosament sus l'oportunitat d'un Estat supercentralizat en Afganistan e sus la seuna capacitat de protegir los Dreits de l'Òme. Es çaquelà la conclusion de mantunes rapòrts establits per d'autres govèrns e per d'organisme non governamentals tal International Crisis Group. Se i trapa mantunas recomandacions en favor d'una decentralizacion del poder cap a las províncias per fin de redusir l'ineficacetat de la pesuga bureucràcia centrala. Briu, los principals objectius del govèrn del Canadà en Afganistan -- desvolopament, defensa e bona governança -- serián melhor servits per l'instauracion d'una regime federal dins aqueste país. E las rasons son claras.
Sovent sonat lo caireforn d''Asia centrala, luòcs que s'encontran las civilizacions e las lengas d'Índia, d'Iran e de la Transoxiana, Afganistan es poblat per mantunas comunautats lingüisticas e etnicas. Es atanben qualificat de mosaïca eterogèna e pluridimensionala que l'extrèma diversitat ne far un microcòsme d'Asia mejana sancièra. La geografia s'en mescla atanben, car la natura montanhosa del territòri, elonhat de moderar los fèits de la fragmentacion etnica, las fa pujar. Cal simplament acarar las majestuosas montanhas d'Hindou Kouch e los seus pertús escarpats dins lo nòrd-èst del país e las estèpas aridas e deserticas del sud e del sud-oèst.
Malgrat aquestas volontats sornas de centralisme, lo govèrn central a Kabol es pas en capacitat de gestionar aqueste regionalisme etnogeografic. La seuna impoténcia a acabat per crear un voide politic qu'an occupat los «jirgas» (assemblèas tribalas), los talibans e los rets dels narcotrafiquants. En Kandahar, los jirgàs an beucòp de poder e, segon lo rapòrt del Senlis Council (Canada in Kandahar, junh 2006), resístan a las injoncions de Kabol. Dementre la luta antisovietica (1979-89) e las guèrras civilas que an seguit, los diferents gropes de modjahidines son estat financiats pe diferents poders regionals e extra-regionals tal Paquístan, Iran, Aràbia saudita e Estats-Units d'America del Nòrd.
Una identitat nationala
Çaquelà, una identitat nationala afgana, nascuda sobretot dins los camps de refugiats en Iran e Paquístan, a pujat de vertat. En efèit, malgrat los esfòrçes bèls desplegats per la monarquia dins las annadas 1960, l'estacament nacional èra mens desvolopat que l'apartenença etnica e tribala. Abans d'èstre afgan, èra pachtó (o pachtone) (42 %), tadjic (27 %), hazarà (9 %), ozbec (9 %), aimac (4 %), turcmène (3 %) e balotche (2 %). Auèi, l'identitat dels Afgans sembla a un Janus Bifrons, lo dieu roman a doás caras oposadas, car aparéisson pron sovent divizats entre els mas units contra l'estrangèir. Dins aqueste contèxte de diversitat, l'islam jòga un ròtle important de tal biais que deven un punt d'unitat e de coësion nacionals, sobretot que la majoritat es sonita.
Aital dins mantunes païses del Terç-Monde, la nocion modèrna de ciutadanetat e de participacion volontària dins l'encastre politic de l'Estat es una fleblessa en Afganistan. L'Estat central fauta de legitimitat o, pel mens, es mens legitime que los autres encastres socials (bessonatges, afrairatges, clans, confrairiás, tribús, etnias). En general, la participacion politica se fa en exterior de mantunas institucions formalas de l'Estat, que son vistas tal d'estrangèirs a la vida de mantunes. Aquò impliquèt una entrava dins lo foncionament segon los critèris de racionalitat e d'eficacetat modèrnas. La gestion de la causa publica s'en retròba limitada, ineficaça e portada a tota mena d'abús e de corrupcion. Tal zo diguèt Reeta Chowdhari Tremblay en Afganistan: Multicultural Federalism (From Power Sharing to Democracy, 2005), l'estructura centralizada de l'Estat non melhora la situacion; al contrari, farga d'autras contradiccions del sistèma afgan en favorizant la confiscacion del poder per una minoritat (clanica, tribala o etnica).
Perqué lo federalisme? Perqué garantiriá l'integracion nacionala tot en creant mantunas institucions e mantunes mecanismes de governança que mantunas competenças especificas serián amanadas localament. L'establiment d'unitats localas federadas a costat d'un govèrn central amistosariá lo pluralisme cultural als imperatius de l'Estat modèrne. En se, aquò farà ben foncionar un Afganistan de vertat, que siaguèsse aital fargat de gropes constitutius ( an sempre exercit la lora autonomia dins l'encastre d'interdependença e d'escambis que pújan pron long dins l'istòria.).
Un Afganistan federal accentuariá sus las valors constitucionalas fondamentalas comunas. L'espaci public seriá gestionat per las collectivitats intèrnas (federadas) e una comunautat globala (federala), caduna ambe mantunas competéncias distinctas. L'Estat federal seriá fondat sus una volontat de viure ensemble que consacrariá una ciutadanetat comuna, mas cada nivèl de govèrn seriá ambe competéncias e organizacions especificas, ambe una division foncionala d'aquestas competenças. Mantunas serián del govèrn federal; d'autres, dels govèrns federats, ambe mantunes mecanismes per resòudre los conflictes intergovernamentals. En aiçò, nos disem dins la linhada politica que los que vòlon un Estat central.
L'Estat afgan que pensam seriá un Estat multicultural, e non pas multinational (dins l'accepcion anglo-saxòna dels mots). La seuna creacion seguiriá l'exemple de l'Índia que, al moment de la sortida coloniala anglesa en 1947, los dirigents independantistas causiguèron un Estat nacional ambe una lenga oficiala, una ciutadanetat comuna e una Constitucion que reconeissiá la diversitat culturala, etnica, religiosa de la poblacion en acceptant mecanismes correctius de las inegalitats eiretadas del passat colonial, tal l'accion afirmativa, e mantunes quòtas dins las institucions legislativas e administrativas centralas. Aqueste tipe de federalisme es pron elonhat del modèl american que, malgrat certanas politicas favorablas a las minoritats visiblas, reconeis pas la lora existéncia dins lo dreit. Lo tipe de federalisme multicultural que pensam religa la ciutadanetat globala e dreits collectius particulars.
En crear un regime politic plurial e pluralista, s'afavoriza mantunas estratègias d'adobament entre eleits afganas en foncion d'interèsses communs. Aital, la politica seriá pus un jòc a soma nula que qualqu'un dèu forçadament pèrdre. Al fial del temps, portariá una cultura comuna.
En conclusion
En Afganistan, tot govèrn dèu aver per tòca tres objectius: la construccion d'una coësion nationala, lo desvolopament de l'economia, e la creacion atanben que la consolidacion d'institucions estatalas. En premièr luòc, un govèrn federal fòrt es normal, car es necessari per gestionar l'ensemble e promòure un desvolopament melhor balançat entre regions e gropes. En efèit, las regions de vivença dels Pachtós son beucòp mens doptadas en matièra de riquessas naturelas que las occupadas pels Tadjics o los Ozbecs alara que lo país damora essencialament agricòl e lamentablament sos-desvolopat. Al meteis temps, los Estats federats serián plaçat en seguida. En la seguida, lo govèrn podriá encadrat los gropes locals dins las institucions (assemblèas) vilatgesas e municipalas tal los Panchayat en Índia per gestionar las activitats de proximitat tal la sentat. Aqueste tresen nivèl de govèrn podriá melhor integrar mantunas femnas dins un procèssus politic.

Comentari del godilhaire : Caldrà menar los politicians occitans al Collègi militar del Canadà, lor farà de ben !!